Nurt Poznawczo-Behawioralny

Czym jest terapia CBT?

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (ang. cognitive-behavioral therapy – CBT) jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych współcześnie form leczenia problemów związanych ze zdrowiem psychicznym. Jaka jest specyfika tego podejścia i czym się ono wyróżnia?

Nurt CBT charakteryzuje się koncentracją na triadzie, w której skład wchodzą myśli, emocje i zachowania. Przy analizie relacji między tymi trzema składnikami, w ujęciu poznawczo-behawioralnym zakłada się przede wszystkim, że to myśli są czynnikiem podstawowym, który nie tylko czasowo poprzedza emocje oraz zachowania, ale jest również ich źródłem. Co to oznacza w praktyce?

Myśli to element poznawczy, obejmujący to, w jaki sposób człowiek rozumie otaczający go świat, jak interpretuje różnego rodzaju sytuacje z życia codziennego i niecodziennego, w jaki sposób wyciąga wnioski na podstawie docierających do niego bodźców i informacji. Według podejścia poznawczo-behawioralnego, element poznawczy podlega regułom uczenia się. Oznacza to, że wielokrotnie powtarzane w głowie (świadomie lub nieświadomie) myśli, przekonania, interpretacje, skojarzenia czy rozumowania, stają się z czasem nawykowymi schematami kognitywnymi, które umysł bezrefleksyjnie i automatycznie przykłada do podobnych sytuacji w przyszłości. Sytuacje te stają się więc swego rodzaju bodźcami, wywołującymi określone myśli, które z kolei powodują określone emocje i zachowania.

Co więcej, w ludzkim umyśle schematy poznawcze mogą przybierać postać mocno skomplikowanych struktur, tworzących pewną hierarchię, w której ogólne przekonania prowadzą do szeregu bardziej szczegółowych myśli, interpretacji, skojarzeń czy rozumowań – ale niestety, na tym wcale się nie kończy. Element poznawczy jest dopiero źródłem reakcji emocjonalnych, a w konsekwencji również określonych zachowań. Mamy tu więc do czynienia z konstrukcją psychologiczną: okoliczności – schemat myślowy za pomocą, którego okoliczności są interpretowane i oceniane – reakcja emocjonalna – zachowanie. Ta właśnie struktura znajduje się w polu zainteresowania terapii CBT.

Jak nietrudno zauważyć, jeśli w umyśle powstanie schemat poznawczy źle dopasowany do rzeczywistości (okoliczności), to poprowadzi on do nieadekwatnej reakcji emocjonalnej oraz do niewłaściwej do okoliczności odpowiedzi w postaci zachowania. Taki schemat będzie więc z gruntu nieprzydatny, a nawet może być kłopotliwy lub wręcz szkodliwy dla człowieka i jego relacji z innymi ludźmi. Problem wzmaga się dodatkowo wtedy, gdy schemat staje się sztywny, niepodatny na korektę pod wpływem nowych informacji docierających do człowieka, a umysł przywołuje ten błędny schemat automatycznie, nie poddając go refleksji. Na domiar złego, bardzo często wcale nie uświadamiamy sobie tego, w jakich schematach zamknięte jest nasze myślenie, odczuwanie i zachowanie – zauważamy jedynie, że jest nam źle, choć może nie potrafimy zidentyfikować źródła złego samopoczucia, kiepskich relacji z innymi ludźmi czy niepowodzeń w życiu zawodowym.

Przykładowo, gdy ktoś w jakiś sposób wykształcił w sobie ogólne przekonanie o tym, że „świat jest niebezpiecznym miejscem”, poprowadzi go to do bardziej szczegółowych przekonań, takich jak „jazda samochodem jest ryzykowna”, „chodzenie po ulicy jest ryzykowne”, „inni ludzie są niebezpieczni” itd. To z kolei pociągnie za sobą lękową reakcję emocjonalną – człowiek ten będzie się bał jeździć samochodem, chodzić po mieście i spotykać się z ludźmi – ponieważ jego umysł podpowiada mu, że to wszystko jest przecież naraża go na poważne niebezpieczeństwo. To z kolei poprowadzi do zachowań unikowych – z powodu lęku człowiek ten będzie unikał jazdy samochodem, chodzenia pieszo i ludzi, a w konsekwencji być może w ogóle przestanie wychodzić z domu. Widać więc, że takie myślenie, odczuwanie i zachowanie z pewnością znacznie utrudni życie tego hipotetycznego człowieka – zarówno jego życie rodzinne, towarzyskie, jak i zawodowe. W konsekwencji schemat poznawczy w jakim jest on zamknięty sprawi, że jego życie nie będzie satysfakcjonujące. Ważnym wnioskiem jest zatem to, że ograniczenie się nieodpowiednimi schematami może być źródłem cierpienia człowieka, a nawet prowadzić do zaburzeń psychicznych, takich jak na przykład depresja, lęki, obsesje czy fobie.

Jak sobie radzić z tego rodzaju trudnościami? Według nurtu poznawczo-behawioralnego problematyczne zachowania i emocje można zmienić koncentrując się po pierwsze na zmianie schematów poznawczych oraz po drugie, na zmianie behawioralnej. W związku z tym oddziaływania terapeutyczne skupione są w pierwszej kolejności na zmianie sposobu myślenia, na zmianie przekonań pacjenta, dzięki czemu w drugiej kolejności możliwa jest skuteczniejsza zmiana pod względem emocji i zachowania.

Jak wygląda terapia poznawczo-behawioralna?

W terapii CBT zmiana nawyków myślowych oraz zmiana niepożądanych reakcji emocjonalnych i problematycznych zachowań dokonuje się dzięki wykorzystanie procesów uczenia się w odwrotną stronę, czyli poprzez „oduczenie” pacjenta utartych i błędnych ścieżek poznawczych i behawioralnych. W tym celu między pacjentem a psychoterapeutą musi zawiązać się relacja oparta na współpracy, w której nie tylko pacjent jest stroną aktywną, ale aktywny jest również terapeuta, który przygotowuje razem z pacjentem plan terapii, kierując się przy tym własną wiedzą, umiejętności, doświadczeniem i oceną problemów pacjenta. Podczas procesu terapeuta dba również o psychoedukację pacjenta oraz udziela pacjentowi informacji potrzebnych dla zrozumienia terapii, a także dzieli się własnymi spostrzeżeniami, poszukując wraz z pacjentem nieadaptacyjnych schematów poznawczych, emocjonalnych i behawioralnych.

Warto wiedzieć, że terapia poznawczo-behawioralna charakteryzuje się przy tym sporą sztywnością – współpraca z terapeutą odbywa się według ustalonej struktury, a cały proces leczenia jest ukierunkowany w ściśle określonym celu, jakim jest zmiana konkretnych przekonań, reakcji emocjonalnych i behawioralnych. Psychoterapeuta nie podąża więc za pacjentem, ale pilnuje, by ustalony na początku cel terapii został zrealizowany, wyznaczając pacjentowi określone zadania do wykonania w określonym czasie. Cały proces terapii CBT ma prowadzić to tego, by pacjent wypracował nowe, pomocne w życiu schematy myślowe, reakcje emocjonalne i zachowania.

Podczas procesu leczenia terapeuta CBT może stosować różne techniki terapeutyczne, wśród których najczęściej stosowanymi są:

• zadania domowe – dzięki nim pacjent może w sposób doświadczalny testować swoje przekonania w życiu codziennym, sprawdzając, które schematy rzeczywiście są dla niego niekorzystne
• ekspozycja na bodźce – stosowana często w przypadku zaburzeń lękowych metoda, polegająca na zamierzonym wystawianiu pacjenta na problematyczny bodziec (np. na obecność pająka) w celu oswojenia go i oduczenia niepożądanej reakcji
• zapis myśli – zapisywanie własnych myśli przez pacjenta oraz ich analiza w celu nabrania dystansu do określonych sytuacji; metoda ta pomaga w identyfikacji niekorzystnych schematów
• dialog sokratejski – jest to również metoda pomocna w identyfikowaniu nieadaptacyjnych schematów, a jej specyfiką jest zadawanie pytań przez terapeutę
• przeformułowanie poznawcze – stopniowe zastępowanie niekorzystnych schematów poznawczych, schematami lepszymi.

CBT Warszawa. Ile czasu trwa terapia?

Terapia poznawczo-behawioralna jest terapią stosunkowo krótkoterminową, ponieważ zazwyczaj trwa od sześciu tygodni do sześciu miesięcy. Spotkania z terapeutą odbywają się najczęściej jeden lub dwa razy w tygodniu. W Warszawie, ale też w innych miastach, jedna sesja terapeutyczna trwa od 30 do około 60 minut. Dla porównania, terapia w nurcie psychodynamicznym może trwać nawet kilka lat, a spotkania mogą odbywać się kilka razy w tygodniu.

Terapia poznawczo-behawioralna – dla kogo?

Terapia CBT w swoich początkach była stosowana wspomagająco w leczeniu depresji. Obecnie jednak zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej jest bardzo szerokie i obejmuje między innymi takie problemy i zaburzenia psychiczne, jak:

• depresja
• depresja poporodowa
• fobie (np. fobia społeczna, arachnofobia)
• problemy w radzeniu sobie ze stresem
• zespół stresu pourazowego (PTSD)
• napady paniki
• zaburzenia lękowe
• zaburzenia odżywiania (np. anoreksja, bulimia)
• zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD)
• problemy ze snem
• zaburzenia osobowości

Jakie są ograniczenia terapii CBT?

Oprócz licznych zalet, terapia poznawczo-behawioralna ma też jednak pewne ograniczenia. Podstawową wadą podejścia CBT jest fakt, że terapia ta koncentruje się na objawach i powierzchownych przyczynach, pomijając głębsze i bardziej złożone źródła problemów psychicznych. W związku z tym w wielu przypadkach wskazane jest stosowanie technik terapeutycznych CBT jako pomocniczych do równolegle prowadzonej terapii w innym nurcie, koncentrującym się na pierwotnym podłożu trudności pacjenta. Psychoterapeuci pracujący w Centrum Psychoterapii Adiuta specjalizują się właśnie w tym ostatnim podejściu, oferując pomoc zwłaszcza w nurcie analitycznym.

Terapia poznawczo behawioralna Warszawa

CBT jest terapią o wysokiej dostępności w całej Polsce. Należy jednak pamiętać, że szczególnie duży wybór terapeutów i placówek psychoterapeutycznych jest w większych miastach, takich jak Kraków, Wrocław czy Warszawa.